Cô bạn Lisa của tôi, một người New York đến làm việc tại Việt Nam, gần đây than phiền rằng cô rất ngạc nhiên khi ở Việt Nam người ta có thể hút thuốc ở bất kỳ đâu họ muốn.

“Họ đang làm một việc ảnh hưởng đến sức khỏe của người khác, nhưng hình như họ chẳng có chút áy náy nào.”

Sau khi nghe ý kiến của Lisa, tôi mày mò tìm hiểu thì được biết ở thành phố New York, luật cấm hút thuốc ở nơi công cộng được thực thi rất nghiêm ngặt. Việc hút thuốc đã bị cấm ở các công viên và bãi biển, cũng như các khu vực dành cho người đi bộ. Luật cũng đã cấm hút thuốc tại các không gian trong nhà như quán bar, nhà hàng từ khoảng 13 năm về trước. Những đạo luật ấy không chỉ nhằm giảm bớt tình trạng hút thuốc, mà quan trọng hơn, chính là để bảo vệ những người không hút thuốc khỏi khói thuốc đến từ người khác (second-hand smoke) một cách không mong muốn.

Thảo nào mà cô bạn của tôi “bức xúc” đến vậy. Bản thân tôi, một người không hút thuốc, sống trong môi trường chấp nhận khói thuốc một cách hiển nhiên như hiện nay còn cảm thấy phiền lòng, nữa là một người đến từ môi trường cấm khói thuốc nghiêm ngặt như Lisa.

Một lần đi ăn cỗ, tôi để ý thấy một nhóm đàn ông rủ nhau hút thuốc trong nhà, dù ngay cạnh đó có một phụ nữ mang bầu. Tôi rất ái ngại cho chị và thực lòng muốn lên tiếng – ít nhất là đề nghị những người đàn ông ấy ra ngoài vườn hút thuốc thay vì ở trong nhà, nhưng lại không dám. Tôi là người trẻ nhất trong bữa cỗ hôm đó, và tôi ngờ rằng nếu mình lên tiếng – thì tôi có thể sẽ là người bị chỉ trích vì thiếu lễ độ, chứ không phải nhóm người đáng tuổi cha chú của tôi kia. Hơn nữa, bản thân người phụ nữ mang bầu lại chẳng hề tỏ ra khó chịu, có thể vì chị không biết rõ tác hại của khói thuốc.

Một lần khác, tôi nhìn thấy trên Facebook một tấm ảnh chụp chồng của bạn tôi cùng cậu con trai nhỏ rất đáng yêu của họ trên cầu thang nhà hai vợ chồng. Tấm ảnh rất đẹp và tôi suýt nữa đã bấm “like” nếu như không nhìn thấy trên tay anh chồng một điếu thuốc đang bốc khói. Tôi thấy phiền lòng ít nhiều vì cậu bé con bạn tôi còn rất nhỏ nhưng đã sớm phải tiếp xúc với khói thuốc rồi.

Có thể nhiều người cho rằng tôi “nghiêm trọng hóa” vấn đề, nhưng vấn đề này đúng là… rất nghiêm trọng. Theo ước tính của Tổ chức Sức Khỏe Thế giới (WHO), hàng năm có hơn 600.000 người chết do khói thuốc lá thải ra từ người khác. Số liệu này có thể chưa đáng là bao so với gần 6 triệu người chết vì hút thuốc, nhưng đó mới chỉ là ước tính, mà chưa kể đến những ảnh hưởng âm thầm của khói thuốc lên sức khỏe của những người có người thân hút thuốc (cho dù nó không dẫn đến cái chết). Hơn thế, rất nhiều thanh thiếu niên còn tập hút thuốc do ảnh hưởng từ những người xung quanh.

Ở Việt Nam, tình hình này vẫn đang ở mức báo động khi 47,4% nam giới hút thuốc, trong khi với phụ nữ tỉ lệ này chỉ là 1,5 (cũng theo số liệu của WHO). Như vậy, có rất nhiều phụ nữ, như tôi, đang phải chịu đựng khói thuốc từ người khác một cách không mong muốn. Thực tế, chính phủ đã có một đạo luật ban hành năm 2012 trong đó cấm hút thuốc trong môi trường công sở, cơ sở y tế, cơ sở giáo dục, nhà ga, sân bay và các khu vực công cộng trong nhà. Điều 13 của đạo luật này còn quy định rõ, nghĩa vụ của người hút thuốc lá là không hút thuốc trong nhà khi có trẻ em, phụ nữ mang thai, người bệnh, và người cao tuổi, đồng thời phải giữ vệ sinh chung bằng cách bỏ tàn, mẩu thuốc lá đúng nơi quy định khi hút thuốc lá tại những địa điểm được phép hút thuốc lá. Thế nhưng, tôi nhận thấy nhiều người không biết đến, và không quan tâm đến những luật lệ trên. Bằng chứng là nhiều người vẫn hút thuốc trong nhà có trẻ nhỏ, và một số thậm chí vừa lái xe vừa hút thuốc và ném tàn thuốc lá ra đường khi “xong việc.” Điều đó cho thấy công tác phổ biến tuyên truyền phòng chống thuốc lá tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế.

Tôi “không dám” kêu gọi những người hút thuốc lá hãy cai nghiện, vì tôi biết để từ bỏ một thói quen là điều vô cùng khó khăn, và hơn nữa, tôi nghĩ rằng mình phải cố gắng tôn trọng lựa chọn của người khác, ngay cả khi lựa chọn đó có hại đối với họ. Nhưng tôi rất mong rằng những người hút thuốc, trước khi châm lửa “làm một điếu” hãy nghĩ đến cảm giác và sức khỏe của những người xung quanh để có lựa chọn phù hợp: ví dụ như tìm một không gian vắng/không người để hút thuốc.

Tôi rất hài lòng khi nhìn thấy tấm biển: “không hút thuốc ở trong quán, quý khách có nhu cầu vui lòng ra ban công” khi đến một quán cà phê trên đường Hàng Vôi. Ở Hà Nội, không phải quán cà phê nào cũng có quy định này, nếu không muốn nói là đa phần các quán đều cho phép khách hàng hút thuốc “thả phanh”.

Cần phải có nhiều hơn nữa những hành động cần thiết như thế để bảo vệ sức khỏe của những người không hút thuốc.