Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta bắt gặp, thậm chí sử dụng ẩn dụ rất nhiều nhưng có lẽ không phải ai cũng biết ẩn dụ là gì. Hôm nay em xin giới thiệu và giải thích một chút về vấn đề này nha các bác.

Ẩn dụ là cái chi?

Khi bạn lấy cái này để chỉ cái khác, đó là ẩn dụ. Chúng ta gặp ẩn dụ ở khắp nơi. Những câu đại loại như love is war, love is a game, life is a stage, life is a combat,… là những câu nói sử dụng ẩn dụ mà chúng ta vẫn gặp rất nhiều trong sách vở hay phim ảnh.

Nhận diện ẩn dụ & ẩn dụ khác so sánh thế nào

Ẩn dụ có thể coi là một cách so sánh, tuy nhiên nếu xét ẩn dụ (metaphor) và so sánh (simile) như hai biện pháp tu từ trong ngôn ngữ, thì ẩn dụ và so sánh có một sự khác nhau dễ nhận biết. So sánh luôn luôn dùng tới những từ như like, as (giống như, tựa như)…Còn ẩn dụ thì không. Thậm chí bạn không cần phải nói A là B gì hết. Đôi khi bạn chỉ cần nói đến A, mà người nghe cũng hiểu ra là bạn đang nói đến B. Ví dụ khi nghe câu: đời tôi đã trải qua nhiều sóng gió, lập tức ta hiểu sóng gió ở đây tức là những khó khăn, trắc trở, chứ không phải sóng gió ngoài biển khơi. Hay khi ai đó nói: mối tình của chúng tôi gặp phải nhiều rào cản, thì không ai hiểu rào cản có nghĩa chướng ngại vật theo nghĩa đen hết.

Dĩ nhiên những ví dụ trên là những ẩn dụ quá sức đơn giản và được dùng nhiều tới mức ai ai cũng hiểu. Những ẩn dụ trên có thể xếp vào loại “ẩn dụ chết” (dead metaphor), vì khi một hình ảnh ẩn dụ trở nên quá thông dụng, ta thậm chí không còn nghĩ đến nghĩa đen của nó nữa mà ngay lập tức hiểu sang nghĩa bóng. Gần giống với ẩn dụ chết, ta có cliché, hay có thể gọi là dying metaphor (ẩn dụ hấp hối, hahaha). Gót chân Achilles (Achilles’ heel) là một ví dụ về cliché. Đây không phải là một ẩn dụ chết vì nó không được coi như một từ thông thường, khi dùng hoặc nghe từ này ta vẫn không quên nguồn gốc, ý tứ ban đầu của nó. Tuy nhiên gót chân Achilles lại được dùng quá nhiều (trong tiếng Anh) để chỉ một điểm yếu chí mạng của ai đó, nên nó trở thành cliché.

Một điều nữa cũng nên ghi nhớ, đó là ẩn dụ không chỉ dùng đến danh từ và không phải lúc nào cũng “rõ ràng”. Đã gọi là ẩn dụ tức là phải tinh tế một chút, “ẩn” một chút phải không. Ví dụ nha:

Cô ấy đang ngập đầu trong công việc/ She is drowning in work -> so sánh công việc như nước lũ)

Những suy nghĩ của họ thật khó nuốt trôi / Their ideas are difficult to swallow -> so sánh suy nghĩ, ý tưởng với một món ăn khó nuốt, ở đây có thể hiểu là những suy nghĩ này khó hiểu, hoặc khó đồng cảm, đồng tình)

Give him room to grow –> hãy để cậu ta tư do trưởng thành (ở đây em hiểu là để mặc cậu ta tự khám phá hoặc cho cậu ta thời gian để cậu ta tự chiêm nghiệm rồi cậu ta mới có thể trưởng thành)

You light up my life -> câu này có thể hiểu là em rọi sáng và sưởi ấm cuộc đời anh, ở đây em được so sánh như mặt trời và ánh sáng là những điều vốn được coi là tốt lành, đẹp đẽ (sến kinh).

Ẩn dụ không chỉ là một vấn đề ngôn ngữ. Nó còn thể hiện chiêm nghiệm và lý luận. Ẩn dụ không đơn giản là một biện pháp tu từ thường thấy trong văn chương. Trên thực tế, chúng ta gặp ẩn dụ rất nhiều trong cuộc sống hàng ngày. Đôi khi chúng ta dùng ẩn dụ mà không hề ý thức được điều đó.

Lấy một ví dụ đơn giản. Tình yêu là một cuộc hành trình / Love is a journey. Đây là một ẩn dụ thường thấy đến nỗi chẳng ai ngạc nhiên khi nghe đến nó nữa. Ai cũng có thể hiểu khi một cô gái nói: chúng mình không còn đường quay lại nữa / we can’t turn back (yêu nhau quá/vượt quá giới hạn rồi, không thể bỏ nhau được =)) ), hay mối quan hệ này chẳng đi đến đâu cả / this relationship isn’t going anywhere, tôi đang đứng trước ngã ba đường / I’m at a crossroads. Và còn nhiều câu nói khác được sử dụng thường xuyên kiểu như: họ đã trải qua một quãng đường dài (đầy máu và nước mắt =)) ), từ giờ trở đi, chúng ta đường ai nấy đi / from now on, we have to go our separate ways, chúng tôi đi vào ngõ cụt rồi/ we’ve hit a dead-end street…

Kiểu ẩn dụ trên gọi là conceptual metaphor, tạm dịch là ẩn dụ mang tính khái niệm. Nghĩa là có thể bạn không hề nghe câu nói tình yêu là một cuộc hành trình, nhưng bạn vẫn hiểu chính xác điều người khác nói khi họ dùng ẩn dụ này. Bạn hiểu rõ khi bạn của bạn nói rằng họ đang đứng trước ngã ba đường (có thể hiểu là cô bạn đó đang đứng trước một sự chọn lựa trong tình cảm, hoặc chọn anh A hoặc chọn anh B, hay ở lại hoặc bỏ người yêu, tùy hoàn cảnh…).

Lại nói tiếp, tình yêu là một cuộc hành trình đúng không nhỉ. Mà một cuộc hành trình thì phải có điểm xuất phát, đích đến, phương tiện và đôi khi là những rào cản khiến ta không thể đi nhanh như ta muốn, hoặc chưa đến đích đã phải bỏ cuộc. Tuy nhiên đôi khi ta bỏ cuộc không phải vì rào cản, mà là vì phương tiện đi lại của ta khiến ta nản lòng. Sự ví von kiểu này không có gì xa lạ. Trong một episode của phim truyền hình Friends có tên The one where Ross finds out, có một đoạn đối thoại giữa Ross và Rachel, trong đó Ross tình cờ phát hiện ra Rachel, cô gái anh vẫn thầm yêu từ rất lâu đang có tình cảm với mình. Rất tiếc khi nhận ra điều này thì Ross đã có người yêu và mối quan hệ của anh đang rất tốt đẹp.

Ross: The point is, I don’t need this right now! Okay? It’s too late. I’m with somebody else. I’m happy. This ship has sailed!

Rachel: You’re just gonna put awayyour feelings for me?

Ross: I’ve done it since ninth grade. I’m good at it.

Rachel: All right, fine. You go ahead and do that.

Ross: Fine.

Rachel: ‘Cause I don’t need your stupid ship!

Như vậy trong đoạn đối thoại trên, Ross tự ví mình như một con thuyền. Biện pháp ẩn dụ được sử dụng một cách rất tự nhiên và dễ hiểu.

Một ấn dụ mang tính khái niệm khác thường gặp là argument is war. Đã là chiến tranh thì dĩ nhiên phải có địch thủ, chiến thuật, có thắng có thua. Vậy nên người ta vẫn thường dùng những câu sau khi nói về một cuộc tranh biện:

Your claims are indefensible.
He attacked every weak point in my arguments.
His criticisms were right on target.
I demolished his argument.
I’ve never won an argument with him.
You disagree? Okay, shoot!
If you use that strategy, he’ll wipe you out.
He shot down all of my arguments.

Tạm kết thúc ở đây, bao giờ rảnh viết tiếp. 😀

Tham khảo:

Metaphors We Live By, Lakoff and Johnson

Political language and metaphor, Terrell Carver, Jernej Pikalo

http://www.enchantedlearning.com/english/metaphor/

P/s: Đại khái em đang phải ngâm cứu vấn đề này. Tự nhiên hứng lên viết đôi chút, hihi.

Illustration